यसरी बन्नेछ लुम्बिनी स्मार्ट सिटी

प्रदीप आचार्य 

लुम्बिनी । बुद्ध जन्मस्थल लुम्बिनीलाई स्मार्ट सिटी बनाउने महत्वाकांक्षी योजना सरकारले नीति तथा कार्यक्रममा समावेश गरेपछि यसको बारेमा चर्चा शुरु भएको छ । सरकारले बुद्ध जन्मस्थल लुम्बिनीमा ‘स्मार्ट सिटी’ बनाउने अति महत्वकांक्षी योजना अघि सारेको छ । 

बुधवार राष्ट्रपति डा. रामवरण यादवले सरकारको नीति तथा कार्यक्रममा ‘लुम्बिनी स्मार्ट सिटी’ लाई प्राथमिकताका साथ प्रस्तुत गरे । लुम्बिनीलाई अन्तरराष्ट्रिय पर्यटकीय स्थलका रुपमा विकास गर्ने थुप्रै योजनाहरु बनिरहेका बेला सरकारले अघि सारेको ‘स्मार्ट सिटीको’ अर्को प्रस्तावले यहाँका बासिन्दा आश्चर्यचकित छन् । स्मार्ट सिटी भनेकै के हो ? लुम्बिनीमा स्मार्ट सिटीको परिकल्पना कसरी भयो ? यो सम्भव छ कि छैन ? सरकारको नीति तथा कार्यक्रम सार्वजनिक भएपछि लुम्बिनीका विषयमा चासो राख्नेहरुका बीचमा यो बहस शुरु भएको छ । 

के–हो स्मार्ट सिटी ? 
सामान्यतया ‘स्मार्ट सिटी’ भनेको त्यस्तो सहर हो, जहाँको भौतिक संरचना, दीर्घकालीन निर्माण, सञ्चार र बजार अत्याधुनिक हुन्छ । यसलाई पूर्ण ब्यवस्थित शहरकोे रुपमा परिभाषित गरिन्छ । आधुनिक शहरमा आवश्यक पर्ने कुनैपनि विषय नछुटेको शहरलाई स्मार्ट सिटी भनिन्छ । यस्तो सहरमा सूचनाप्रविधि प्राथमिक पूर्वाधार हुनेछ र यसैमार्फत यहा“ँका बासिन्दालाई सेवा दिइन्छ । यहाँ अटोमेटिक सेन्सर र डाटा सेन्टर हुनेछन् ।

स्मार्ट सिटीमा अटोमेटिक ट्राफिक संकेत हुनेछन् । सहर ठुलो भएपछि सबैभन्दा ठुलो समस्या सवारी व्यवस्थापनमा हुने भएकाले यस्तो समस्या समाधान गर्न स्वचालित रूपमा सवारी साधनलाई निर्देशन गर्ने संयन्त्र स्मार्ट सिटीमा हुन्छ । यस्तो सहरमा निजीलाई भन्दा पनि सार्वजनिक सवारीलाई बढी प्राथमिकता दिइनेछ र यहाँ पनि सूचना प्रविधिको व्यापक प्रयोग गरिएको हुनेछ । साथै, कुनै सवारी दुर्घटना भए बटन थिचेपछि उद्धारका लागि सूचना सम्बन्धित निकायमा जानेछ । यसबाहेक, सहरका हरेक कुनामा सीसी क्यामेरा जडान गरिनेछन् र कन्ट्रोल रुममा बसेर सहरको गतिविधि निगरानी गर्न सकिनेछ ।

अर्को विशेषता भनेको डाटा सेन्टर हो । यस्ता केन्द्रहरूमा सहरबारे हरेक सूचना उपलब्ध हुनेछ । त्यसैगरी, अपराधीको पहिचान गर्न ‘फेस आइडेन्टिफिकेसन सिस्टम’ हुनेछ । संदिग्धको फोटो र डीएनए कम्प्युटरमा राखेलगत्तै उनको विगत र अपराधका बारेमा तुरुन्त जानकारी लिन सकिनेछ । पार्किङका लागि मानिसहरूले यताउता भौतारिनुपर्ने छैन । कुनचाहि पार्किङ स्थलमा ठाउ“ छ भन्ने जानकारी गाडीमै पाइनेछ । यसले प्रदूषणलाई समेत घटाउनेछ । 

स्मार्ट सिटीमा टेली उपचारको प्रयोग व्यापक हुनेछ । अब चिकित्सकलाई देखाउन लाइनमा घन्टौं बस्नुपर्ने छैन । घरमै बसेर विशेषज्ञ उपचार हासिल गर्न सकिनेछ । त्यसैगरी, सडकमा विशेषखाले बत्ती हुनेछन्, जसको चमक साँझ, राति र बिहानमा आवश्यकअनुसार फरक–फरक हुनेछ ।

हरेक घरमा पानी र बिजुलीको खपत कति भइरहको छ भन्ने कार्यालयबाटै हेर्न सकिनेछ । यस्ता सहरमा फोहोर व्यवस्थापन पनि अत्याधुनिक हुनेछ । शहरको कुन ठाउँमा फोहोर थुप्रिएको छ भन्ने हेर्न सकिनेछ । स्मार्टफोन एप्लिकेसनबाट सबैभन्दा नजिक रहेको ट्याक्सीलाई घरसम्मै बोलाउन सकिनेछ । पानी, पार्क र हरियालीले सुन्दर र आकर्षक मात्रै होइन पूर्ण वातावरण मैत्री हुनु पनि ‘स्मार्ट सिटी’को अर्को विशेषता हो । 

संसारमा न्यूयोर्क, फ्रेन्च सिटी, लण्डन, बार्सिलोना, सिंगापुर, पेरिस, बर्लिन,टोक्यो र कोपनहेगन लगायतका शहरहरु ‘स्मार्ट सिटी’को रुपमा विकास भइसकेका छन् । 

कसरी गरियो स्मार्ट सिटीको परिकल्पना ?
सन् २०१२ मा ‘लुम्बिनी शान्ति शहर’को गुरुयोजना बनाउने जिम्मा पाएका कोरिएन प्रोफेसर क्वाक याङ्गुन ले यो शहर एउटा ‘स्मार्ट सिटी’को रुपमा तयार हुने सपना वारम्वार देखाइरहन्थे । ‘क्वाकले बनाएको लुम्बिनी शान्ति शहरको गुरुयोजना एउटा स्मार्ट सिटी कै परिकल्पनामा आधारित छ’ – लुम्बिनी विकास कोषका वरिष्ठ इन्जिनियर सरोज भट्टराइले भने । 

भट्टराइका अनुसार आधुनिक सूचना प्रणालीका सवै संयन्त्रहरुको परिकल्पना, पार्क, हरियाली र वातावरणमैत्री तथा प्रदूषणरहित शहरको रुपमा ‘लुम्बिनी शान्ति शहर’लाई अघि सारिएको छ । उनले सरकारले अघि सारेको ‘स्मार्ट सिटी’ लुम्बिनी शान्ति शहरको गुरुयोजना कार्यान्वयनको लागि अघि बढाइएको प्रकृया हुनसक्ने आशंका गरे । क्वाकले अघि सारेको ‘लुम्बिनी शान्ति शहर’ सरकारले भनेको ‘स्मार्ट सिटी’ संग मेल खाने दाबी उनको छ । 

तर रुपन्देहीका विकासे आयोजनाहरुमा विशेष चासो र पहल राख्ने सभाषद् तथा नेकपा एमालेका उपमहासचिव विष्णु पौडेल भने ‘स्मार्ट सिटी’को परिकल्पना क्वाकको गुरुयोजना भन्दा बाहिरबाट आएको दाबी गर्छन् । पौडेलले रुपन्देहीलाई विकासमा मुलुककै नमुना जिल्ला बनाउने अभियान अन्तर्गत यो योजना अघि सारिएको बताए । 

उनले लुम्बिनीको महत्व र सम्भावनाहरुलाई समेत ध्यानमा राखेर लुम्बिनीमै ‘स्मार्ट सिटी’ बनाउने कुरामा सरकार तत्पर रहेको दाबी गरे । ‘क्वाकले पनि शान्ति शहरको परिकल्पना गरेर एउटा सुझाव सहितको प्रस्ताव ल्याएका छन्,त्यसलाई कार्यान्वयन गर्ने,नगर्ने वा कति गर्ने भन्ने कुरा सरकारको हातमा छ’– नेता पौडेलले भने । 

स्मार्ट सिटी कहाँ र कसरी बनाउँदा उपयुक्त हुन्छ भन्ने अध्ययनका लागि सरकारले नीति तथा कार्यक्रममा यसलाई समेटेको पौडेलले बताए । तर क्वाकको शान्ति शहरको गुरुयोजनासंग ‘स्मार्ट सिटी’को कुनै सम्बन्ध नरहेको उनले दावी गरे । 

पौडेलका अनुसार लुम्बिनी क्षेत्रमा व्यक्तिकोे नीजि जग्गा लिएर सरकारले ‘स्मार्ट सिटी’का लागि आवश्यक सम्पूर्ण पूर्वाधारहरु निर्माण गर्नेछ । त्यसपछि उक्त शहरमा बस्न आवश्यक पर्ने सम्पूर्ण आचारसंहिता पालना गर्न सक्ने व्यक्तिलाई हस्तान्तरण गरिनेछ । 

‘स्मार्ट सिटी’का लागि उपयुक्त हुने क्षेत्र,आवश्यक जग्गा, सम्भावना लगायतका विषयमा आगामी आर्थिक वर्षभित्र सम्भाव्यता अध्ययन गर्ने गरि सरकारले लुम्बिनीमा ‘स्मार्ट सिटी’ बनाउने योजना आफ्नो नीति तथा कार्यक्रममा समावेश गरेको हो । 

सम्भब होला त लुम्बिनीमा ‘स्मार्ट सिटी’ ?
सन् १९७८ मा जापानी वास्तुकलाविद् प्रोफेसर केन्जो टाङ्गेले बनाएको लुम्बिनी गुरुयोजना तत्कालिन समयमा निकै महत्वकांक्षी मानिएको थियो । 

सरकारले करिव ३५ वर्ष मा उनको गुरुयोजनाको ८० प्रतिसत काम सकेको छ । टाङ्गेको गुरुयोजना आफैमा भब्य र सुन्दर छ । यो गुरुयोजनाले लुम्बिनीको जम्मा १ सय ७७ विगाहा क्षेत्रफल मात्रै ओगटेको छ । यसले लुम्बिनीका प्राचीन पुरातात्विक संचरनाहरुको संरक्षणका लागि महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ । 

लुम्बिनी गुरुयोजना क्षेत्रभित्र मात्रै होइन वाहिर समेत ब्यवस्थित शान्त र समृद्ध शहरको परिकल्पना उनले गरेका छन् । तर टाङ्गेले बनाएको गुरुयोजनाले भित्र बसेका स्थानीयलाई बाहिर समेत ब्यवस्थित रुपमा बसाल्ने ठोस प्रस्ताव ल्याएन जसका कारण स्थानीय वासिन्दा सधै लुम्बिनी र लुम्बिनी विकास कोषप्रति असन्तुष्ट रहदै आए । लुम्बिनी भित्र जति सुन्दर बन्दै गयो बाहिर झन् अव्यवस्थित बन्यो । 

यति सेरोफेरोमा केही वर्षअघि लुम्बिनीमा चिनियाँ लगानी ल्याउने उद्देश्य सहित ‘एपेक’ नामक परियोजना अगाडी सारियो । यो परियोजनाले पनि लुम्बिनी क्षेत्र बाहिर आधुनिक र सूचना प्रविधिले भरिपूर्ण शहरको परिकल्पना गरेको थियो । यद्यपि एकिकृत नेकपा माओवादीका अध्यक्ष प्रचण्डले लोकप्रियताका लागि यस्तो योजना अघि सारेको भन्दै ब्यापक आलोचना भएपछि उनी त्यसवाट पछि हटे । 

त्यसपछि लुम्बिनीलाई ग्रेटर लुम्बिनी बनाउनुपर्ने प्रस्तावहरु आए । तर ग्रेटर लुम्बिनीको परिकल्पनालाई साकार पार्न खास कुनै गुरुयोजना बनेन । त्यही विचमा कोरियन प्रोफेसर क्वाकले लुम्बिनीलाई संसारकै नमुना शान्ति शहर बनाउनुपर्ने प्रस्ताव ल्याए । 

सरकारको अनुमति पाएपछि कोरियन सहयोग नियोग (कोइका)को सहयोगमा प्रोफेसर क्वाकले सुन्दर र शान्त शहरको गुरुयोजना तयार पारे । तीन अर्ब अमेरिकी डलरको लगानीमा यस्तो शहर बनाउन सकिने योजना उनको छ । उनको गुरुयोजनालाई लुम्बिनीवासीले निकै मन पराएका छन् । 

तर सरकारले यसलाई कार्यान्वयनमा लैजाने विषयमा खासै चासो देखाएको छैन । स्थानीय राजनीतिक दलका नेताहरुको सहभागिता विना शान्ति शहरको योजना बनेको आरोप समेत लाग्ने गरेको छ । यद्यपी लुम्बिनी संसारकै नमुना, सुन्दर, शान्त र ‘स्मार्ट शहरको’ रुपमा विकास हुने दिशामा अघि बढेको विज्ञहरु बताउँछन् । 

लुम्बिनी एउटा शान्त र पवित्र ग्रामको रुपमा विकास भइसकेकाले अहिलेको लुम्बिनी गुरुयोजना क्षेत्रलाई नै ‘स्मार्ट पिस एरिया’ बनाउन सकिने धारणा पर्यटनविद् रामचन्द्र सेंढाइको छ । 

लुम्बिनी विकास कोषका सदस्य सचिव अजितमान तामाङ्ले सस्तो लोकप्रियताका लागि यस्ता योजना आउन नहुने बताए । उनले पटक–पटक नयाँ योजना अघि सारेर गुरुयोजना बनाउने नाममा पैसा खर्च गर्नुभन्दा क्वाकको गुरुयोजनालाई कार्यान्वयन गर्नु उपयुक्त हुने धारणा राखे । यद्यपि लुम्बिनीमा अर्को ‘स्मार्ट सिटी’को परिकल्पना आफैमा राम्रो भएको टिप्पणी गरे । 

लुम्बिनीविद् डा. गितु गिरीले लुम्बिनीमा ‘स्मार्ट सिटी’को परिकल्पना प्रोफेसर क्वाकले गरिसकेको भन्दै त्यसलाई कार्यान्वयनमा लैजानु सबैभन्दा राम्रो हुने बताए । तर क्वाकको परिकल्पनामा भव्य कंक्रिट शहरको परिकल्पना नभएकाले अर्को कुनै ‘स्मार्ट सिटी’ बनाउने भए लुम्बिनीदेखि टाढा बन्नुपर्ने धारणा उनको छ । 

तस्वीर : गुगल म्यापबाट
स्केच : districtoffuture.eu

लुम्बिनी टाईम्सबाट 

Share on Google Plus

About Unknown

We bring you the latest breaking news that are happening around the world. For daily news, celebrity gossips, scoops, scandals, sports news, crime news and many more, don't forget us to visit ... www.nepalhamro.com.